معمای زندانی


نظریه بازی جان فون نویمان و قضیه بمب اتمی




فرض کنید یک دانشمند دیوانه شما و عزیزترین فرد زندگیتان را گروگان گرفته و در دو اتاق مجزا زندانی تان کرده است. دانشمند دیوانه برای شما یک بازی ترتیب داده است. به هر کدام تان یک بمب وصل کرده و کلید آن را در اختیار طرف دیگر قرار داده است. او می گوید که هر کدام از شما یک دقیقه فرصت دارید تا با فشردن کلیدی که در دستتان است، عزیزتان را منفجر کنید تا خودتان بلافاصله آزاد شوید و زنده بمانید، در غیر این صورت، اگر پس از یک دقیقه هیچکدام از طرفین کلید را فشار نداده باشید، هر دو با هم منفجر خواهید شد... در این شرایط شما چه می کنید؟ هم شما و هم عزیزتان می دانید که باید تصمیم بگیرید، چون عدم تصمیم گیری منجر به کشته شدن هر دوتان می گردد. پس اگر بتوانید منطقی به قضیه فکر کنید یکی تان نجات پیدا می کنید. اما آیا شما در این شرایط می توانید تصمیم بگیرید؟ چه کار خواهید کرد؟ با یک تصمیم منطقی کلید را فشار می دهید و خودتان را خلاص می کنید؟ عزیزتان چطور؟ او چه تصمیمی خواهد گرفت؟
این بازی معماگونه، یکی از چندین بازی موسوم به معمای زندانی است که هدف آن نشان دادن چیره گی و تفوق تصمیمات بی منطق در برابر تصمیمات منطقی در بسیاری از شرایط زندگی است. قبل از آنکه به سراغ کتاب بروید و حالات مختلف و جواب های احتمالی معمای بالا را پیدا کنید، خودتان کمی با جواب هایتان کلنجار بروید تا متوجه شوید در چنین شرایطی تصمیمات منطقی چندان کارساز نیستند.
نظریه بازی ها ابتدا با جان فون نویمان، نخبه مجارستانی، و یکی از بزرگترین نوابغ ریاضی که جهان تا امروز به خود دیده، شروع شد. دارای ذهنی چندوجهی و قدرت محاسبه بسیار بالا و همچنین حافظه ای بسیار دقیق. فصل دوم کتاب به طور کامل به فون نویمان اختصاص دارد و داستان زندگی اش را به اختصار از زمان تولدش تعریف کرده است. فون نویمان یکی از مهره های اصلی پروژه منهتن بود. پروژه ای که در زمان جنگ جهانی دوم برای ساخت بمب اتم در امریکا استارت زده شد و بزرگترین نوابغ آن زمان از جمله البرت انشتین در آن مشغول به کار بودند تا از پس محاسبات پیچیده ساخت بمب اتم بر بیایند. در مورد بزرگی حجم پروژه می گویند تعداد محاسباتی که برای ساخت اولین بمب اتم انجام شده است، برابر است با کل محاسباتی که به مدت صد سال در تمام مدارس ایالات متحده توسط دانش آموزان انجام شده است.

جان فون نویمان نابغه ریاضی

در مورد قدرت پردازش دقیق و محاسبات سریع مغز فون نویمان مثال هایی در کتاب آمده که خواندنش متعجب تان می کند. اما اجازه بدهید در این خلاصه تنها مثالی از حافظه درخشان فون نویمان را برای تان بازگو کنم: می گویند فون نویمان کتاب فاوست گوته را یک بار در جوانی خوانده و آن را بسیار دوست داشته است. سال ها بعد، زمانی که در روی تخت بیمارستان در بستر مرگ افتاده بود از همسرش خواست که کتاب فاوست را باز کند و از اول برایش بخواند. و زمانی که همسرش شروع می کند به خواندن، فون نویمان جمله به جمله کتاب را پیش از همسرش به زبان می آورده است. بعد از سال ها و تنها با یک بار خواندن، چنان کتابی را به ذهن سپرده بوده است! برگردیم به نظریه بازی ها.


نظریه بازی ها

نظریه بازی ها خیلی زود به عنوان یک علم میان رشته ای جدید مورد استقبال قرار گرفت و توسط بنگاه راند (RAND) پذیرفته شد. راند بنگاهی بود که پس از جنگ جهانی دوم، به دستور نیروی هوایی ایالات متحده بیان گذاری شد و هدف آن بررسی استراتژیک جنگ هسته ای بین قاره ای بود. در واقع، راند اتاق فکری بود که برای تدوین استراتژی در زمان جنگ سرد امریکا و شوروی به وجود آمده بود. و چنین اتاق فکری نیاز به مغزهای درخشانی همچون فون نویمان و نظریاتی همچون نظریه بازی ها داشت.
مثالی که در ابتدا در مورد گروگان گرفته شدن شما و عزیزتان زدیم را به خاطر بیاورید. در یک سمت امریکا قرار دارد با بمب اتم، و در سمت دیگر شوروی قرار دارد که همه می دانند به دنبال دستیابی به بمب اتم است، اما کسی نمی داند که آن را در اختیار دارد یا نه. در این شرایط چه باید کرد؟ شاید در نظر اول بی ربط بیاید، اما این طور نیست. در اینجا مناسبات اخلاقی حاکم است. از نظر استراتژیک، اگر دو قدرت وجود داشته باشد، که هر دو صاحب بمب اتم باشند، این برای کل جهان خطر آفرین است. چون شرایط حاکم بر بازی قدرت، مثل شرایط بازی شما و عزیزتان است. برای بی اثر شدن بازی یا باید تنها یک نفر صاحب قدرت باشد، دارای کلید یا بمب اتم، و یا اگر هر دو طرف صاحب قدرت هستند، یکی از طرفین باید زودتر بازی را شروع کند تا خسارت کمتری به بار بیاید.
جالب است که متفکران بزرگی از جمله برتراند راسل، فیلسوف-ریاضیدان برجسته، که به اعتقاد برخی صاحب نظران، بزرگترین متفکر قرن بیستم لقب گرفته نیز در آن زمان اعتقاد داشتند که راه خروج از بازی و نجات جهان این است که ایالات متحده، شوروی را با بمب اتم نابود کند. مناسبات اخلاقی چنین تصمیمی حتا از تصمیم شما برای کشتن عزیزتان به دست خودتان نیز هولناک تر است. اگر علاقه مندید جزئیات بیشتری از روابط و تصمیم گیری ها در زمان جنگ سرد را بدانید حتمن کتاب را مطالعه کنید.


بازی حراج دلار

یکی دیگر از بازی هایی که در این کتاب معرفی می شود و بسیار در زندگی روزمره همه مان تاثیر­گذار است، حراج دلار نام دارد. فرض کنید در یک حراجی شرکت کرده اید که در آن یک دلار را با قیمت پایه یک سنت به حراج گذاشته اند.
ادامه مطلب...

نظرات

  1. کتاب جالبی بنظر میرسه، مشتاق شدم بخونمش. ممنون بابت معرفی کتاب.

    پاسخحذف
  2. کتاب معمای زندانی‌درعلوم اجتماعی مانند اقتصاد، سیاست و جامعه‌شناسی و… مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از فرایندهای طبیعی زندگي درگیرمعمای زندانی‌ هستند.
    این کاربرد گسترده از معمای زندانی‌نشان می‌دهد که این بازی اهمیت قابل توجهی دارد.
    در کل این کتاب فوق‌العاده است و همه باید حداقل یک بار چه از دید سرگرمی و چه از جنبه ی آموزشی بخوننش.

    پاسخحذف
  3. دقیقن همینطوره. خود من بعد از خوندن کتاب معمای زندانی، در موقعیت های مختلف تصمیم گیری های سریع تر و بهتر انجام می دم. امیدوارم همه این کتاب رو بخونن.

    پاسخحذف

ارسال یک نظر

پست‌های پرطرفدار